اختلالات قلبی: شوک (3 علت + اقدامات) | علائم اولیه شوک
در این مقاله می خواهیم درباره شوک و علائم آن باهم به بررسی بپردازیم. با ما همراه باشید.
شوک
اختلال در خون رسانی به بافت های بدن را شوک می نامند، در نتیجه تغذیه سلول ها کاهش یافته، مواد زاید در سلول ها تجمع پیدا می کند. این حالت یک وضعیت مهلک برای سلول ها است که نهایتاً باعث مرگ مصدوم می شود.
البته حساسیت بافت های بدن نسبت به کمبود خون متفاوت می باشد، به طوری که مغز و قلب حساس تر بوده، در مدت زمان کوتاهی (6 – 4 دقیقه) دچار آسیب می شوند. اما در کلیه ها این حالت پس از 30 دقیقه و در عضلات پس از 2 – 1 ساعت ایجاد می شود.
علل شوک
علل مختلف در بروز شوک دخالت دارند که عبارتند از:
کاهش حجم خون در عروق:
حدود 60 ٪ از کل وزن بدن را مایعات تشکیل می دهند که تقریبا 5٪ آن خون می باشد و بقیه مایعات در داخل و خارج بین سلول ها قرار دارند. بنابراین برای کاهش حجم خون الزاماً نباید خونریزی اتفاق بیفتد بلکه از دست دادن مایعات داخل و خارج سلول نیز موجب کاهش حجم خون خواهد شد. خونریزی ها تنها یکی از علل کاهش حجم خون می باشد. علل دیگر کاهش حجم خون عبارتند از: اسهال، استفراغ، تعریق شدید، سوختگی های وسیع و کم آبی.
به شوک ناشی از کاهش حجم خون، شوک هیپوولمیک گفته می شود که شایع ترین نوع شوک است.
اختلال عملکرد قلب:
اگر عملکرد قلب در پمپاژ خون به داخل عروق در اثر بیماری هایی نظیر حملات قلبی یا جراحت هایی نظیر پارگی قلب و یا مسمومیت های دارویی دچار اختلال شود، منجر به شوک می شود که به این نوع شوک، شوک کاردیوژنیک گفته می شود.
تغییرات قطر عروق:
گشاد شدن ناگهانی عروق خونی و نشت مایع خون از دیواره ی عروق به خارج، موجب کاهش فشار خون می گردد و در نتیجه خون رسانی به بافت ها دچار اختلال می شود. به این نوع شوک، شوک وازوژنیک گفته می شود.
علل مختلفی موجب بروز این نوع شوک می شود که عبارتند از:
الف ـ شوک با منشاء عصبی (نوروژنیک)
این نوع شوک ممکن است در اثر درد شدید ناگهانی، ترس شدید، دیدن خون و یا صحنه های دلخراش به وجود بیاید. دراین موارد معمولاً فرد در حالت ایستاده بوده، ممکن است دچار سنکوب (از دست رفتن هوشیاری به طور ناگهانی و گذرا) شود که ظرف چند دقیقه برطرف خواهد شد.
ب ـ شوک با منشاء حساسیت (آنافیلاکتیک)
این شوک بخاطر واکنش های حساسیتی بدن نسبت به ورود یک ماده ی خارجی در بدن ایجاد می شود. گاهی در ورود عوامل خارجی به بدن مانند مواد غذایی، دارو های حساسیت زا مانند پنی سیلین، گرده های گیاهی و سیستم ایمنی بدن تحریک شده، شروع به ترشح موادی خواهد کرد که یکی از نتایج آن گشادی عروق و در نتیجه بروز شوک می باشد. واکنش های آنافیلاکتیک با مجموعه ای از علائم و نشانه ها ی پیشرفت کننده مثل تورم، مشکلات تنفسی، راش های جدی، خارش و نهایتاً شوک همراه است.
پ ـ شوک ناشی از عفونت (سپتیک)
در اثر وجود عوامل عفونی در خون، هم عروق گشاد می شوند و هم جداره عروق آسیب می بینند. در نتیجه مایع خون از دیواره عروق به خارج نشت کرده، حجم خون کم می شود. به طور مثال پارگی آپاندیس عفونی در داخل شکم موجب جذب عفونت به داخل خون می شود که در صورت عدم درمان صحیح و به موقع منجر به شوک عفونی می شود.
علائم و نشانه های شوک:
با توجه به اینکه نقش امدادگر پیشگیری از وقوع شوک می باشد، آشنایی با علائم و نشان های اولیه شوک ضروری به نظر می رسد. هیچ گاه نباید برای شروع درمان، منتظر علائم وخیم شوک باشیم چون آن زمان برای درمان خیلی دیر خواهد بود.
علائم اولیه یا هشدار دهنده:
هرگاه فردی بنا به دلایل فوق در آستانه ی خطر شوک قرار گیرد، علائم و نشانه هایی در او بروز می نماید که می تواند برای امدادگر هشدار دهنده باشد؛ زیرا در بسیاری از موارد می توان با برطرف نمودن علت، از بروز شوک و خطر مرگ پیشگیری نمود. این علائم به علت تحت تأثیر قرار گرفتن دستگاه های مختلف بدن ظاهر می شوند که عبارتند از:
- احساس ناخوشی و ضعف: (متداول ترین شکایت مصدوم)، عطش، حالت تهوع، استفراغ و سرگیجه به علت کاهش خون رسانی به بافت ها.
- تغییرات رفتاری: مصدوم دچار بیقراری و اضطراب می شود.
- تغییرات نبض: برای جبران کاهش خون رسانی به بافت ها، نبض تند می شود و از طرفی به علت کاهش حجم خون نبض از قدرت کافی برخوردار نبوده، در لمس ضعیف می باشد.
- تغییر در جریان خون پوست: به منظور خون رسانی به اندام های حیاتی بدن، خون رسانی پوست کاهش یافته، در نتیجه پوست رنگ پریده سرد و مرطوب می شود.
تغییرات پوست قابل اعتماد ترین علائم در مصدوم مشکوک به شوک می باشد.
توجه:
این تغییرات ابتدا در پاها دیده می شود؛ بنابراین لمس کردن دمای زانو ها یا پاها اغلب می تواند ما را از کاهش درجه حرارت پوست آگاه سازد.
رنگ پریدگی در صورت، لب ها، لثه ها و داخل پلک ها مشاهده می شود. در افراد سبزه یا سیاه پوست تغییر رنگ لثه و لب ها واضح تر است.
تست پر شدن مویرگ ها: روش دیگر برای بررسی جریان خون انتهاها (دست ها و پاها) تست پر شدن مویرگ ها می باشد. در این روش ناخن بیمار را لحظه ای فشار دهید، فشار موجب سفید شدن زیر ناخن می شود. معمولاً بلافاصله پس از برداشتن فشار نهایتاً پس از 2 ـ 1 ثانیه به حالت طبیعی بر می گردد. اما اگر خون رسانی مختل شده باشد بستر ناخن سفید مانده، یا پس از مدت زمان بیشتری رنگ آن بر میگردد.
- تغییرات تنفس: به منظور جبران کمبود اکسیژن در بافت ها، تنفس مصدوم سطحی و سریع می شود.
- تغییرات فشار خون: در شوک، فشار خون به به طور ناگهانی سقوط می کند، بنابراین حتی در ظن به شوک باید فشار خون را هر چند دقیقه یکبار اندازه گیری و ثبت کنید.
در صورت عدم دسترسی به دستگاه فشارسنج، با لمس نبض می توانید حداکثر فشار خون مصدوم را تخمین بزنید:
اگر نبض در مچ دست قابل لمس است، فشار خون ماکزیمم حداقل 80 میلیمتر جیوه است.
اگر نبض در مچ دست قابل لمس نیست ولی در کشاله ران لمس می شود فشار خون ماکزیمم، حداکثر 70 میلی متر جیوه است. در صورتی که هیچ یک از دو نبض بالا لمس نشود ولی در شریان ولی در شریان گردنی نبض قابل لمس باشد فشار خون ماکزیمم، حداکثر 60 میلیمتر جیوه است.
- تغییر وضعیت هوشیاری: به علت کاهش خونرسانی به مغز در پدیده شوک فرد ابتدا گیج، منگ و خواب آلود بوده، ممکن است تا مراحل پیشرفته، مصدوم هوشیار باقی بماند. در صورت عدم شناسایی سریع علائم فوق و انجام ندادن اقدامات اولیه، علائم پیشرفته شوک را مشاهده خواهیم نمود.
علائم شوک در مراحل پیشرفته
- تغییر رفتاری: در صورت پیشرفت شوک، اضطراب و بی قراری اولیه کم کم جای خود را به بی تفاوتی می دهد. بدین صورت که مصدوم به محرک های اطراف پاسخ مناسبی نمی دهد.
- وضعیت هوشیاری: با پیشرفت شوک، گیجی و خواب آلودگی مصدوم به سمت کاهش هوشیاری و در نهایت بیهوشی می رود و مصدوم وارد مرحله ی اغما می شود که می تواند کشنده باشد.
- تغییرات نبض: در مراحل پیشرفته شوک ممکن است نبض کند شود، حتی در صورت کند شدن نبض شما باید به درمان دقیق خود ادامه دهید و تصور نکنید که کاهش نبض به معنای بهبود حال مصدوم است.
- تغییر در جریان خون پوست: در مراحل پیشرفته شوک، علاوه بر سردی انتهاها قسمت های دیگر بدن نیز سرد شده، رطوبت سطح پوست افزایش می یابد. هم چنین تست پر شدن مویرگ ها طولانی تر می شود و گاه ممکن است بستر ناخن ها سفید بماند.
- تغییرات تنفس: تنفس سطحی و سریع مصدوم با پیشرفت شوک، ضعیف و سطحی تر می شود، ممکن است مصدوم نیاز به تنفس کمکی داشته باشد.
- تغییرات فشار خون: تغییرات فشار خون در پدیده ی شوک، تدریجی نبوده، به صورت ناگهانی سقوط می کند و حتی اگر فشار خون مصدوم طبیعی باشد ممکن است در مدت بسیار کوتاهی سریعاً کاهش یابد.
توجه:
تشخیص شوک به ویژه در مراحل اولیه، ممکن است دشوار باشد ولی باید با توجه به نحوه ی وقوع حادثه و مشاهده ی هر گونه تغییری حتی فقط با ظهور یکی از علائم مانند رنگ پریدگی، احتمال وقوع شوک را بدهید و اقدامت اولیه را شروع نمایید. زیرا مهم ترین نقش امدادگر در پدیده شوک، پیشگیری از وقوع شوک می باشد.
اقدامات اولیه
- مصدوم را آرام کنید و او را به پشت خوابانیده، پای او را بالا بیاورید. این کار را می توانید با گذاشتن بالش یا پتو زیر پاها انجام دهید. مگر اینکه پاهای مصدوم آسیب دیده باشد، که در این حالت ابتدای پای آسیب دیده را بی حرکت نموده، سپس بالا بیاورید.
- بهتر است سر مصدوم را به یک سو خم کنید تا در صورت استفراغ مواد وارد ریه و نای نشود.
توجه:
- نباید پاهای مصدوم را بیش از 25 سانتی متر بالا بیاورید.
- نباید مصدوم را روی سطح شیب دار و در وضعیتی که سر پایین تر است قرار داد چون در این حالت احشای شکم مانند کبد و معده روی ریه فشار آورده، تنفس را مشکل می سازند. فقط باید پاها را بالا بیاورید.
- برای کمک به تنفس مصدوم، یقه، کمربند و لباس های تنگ را شل کنید.
- مصدوم را با پوشش مناسبی مانند پتو گرم نگه دارید، ولی از گرم نمودن بیش از حد مصدوم مانند قرار دادن کیف آب گرم روی بدن مصدوم خودداری کنید زیرا باعث تشدید شوک می شود.
- علائم حیاتی مصدوم را مرتباً بررسی نمایید و در صورت ایست قلبی ـ تنفسی بلافاصله احیای قلبی ـ ریوی را شروع نمایید.
- از تغییر وضعیت یا حرکت بی مورد مصدوم بپرهیزید و او را در همان وضعیت گفته شده در بالا با برانکارد سریعاً به مراکز درمانی برسانید.
- از دادن مایعات و مواد خوراکی از راه دهان جداً پرهیز کنید.
عضله قلب به عنوان یکی از اجزای دستگاه گردش خون، با انقباضات پی در پی، خون را داخل عروق به گردش در می آورد و باید برای انجام این کار اکسیژن و مواد غذایی کافی دریافت نماید. تغذیه عضله قلب توسط شریان های کرونر که در اطراف قلب قرار گرفته اند، انجام می شود.
آنژین صدری
هرگاه به علت تنگی شریان های کرونر، خون رسانی به عضله ی قلب به میزان کافی انجام نشود، فرد در حین فعالیت، هیجان و اضطراب دچار درد و فشار قفسه سینه خواهد شد که این حالت را آنژین صدری می نامند.
علائم و نشانه های آنژین صدری
- درد و فشار در سینه: این درد را مصدوم به صورت سنگینی، فشار، احساس خفگی و انقباض در سینه ابراز می کند. گاهی درد به پشت،گردن، فک و بازوها خصوصاً شانه و بازوی چپ تیر می کشد و گاه این درد در بالای شکم احساس می شود.
- پوست ممکن است خاکستری شده، لب ها کبود شوند.
- مصدوم گاهی اوقات تنگی نفس و احساس ضعف عمومی دارد.
اقدامات اولیه
ـ مصدوم را از فعالیت باز داشته، به او کمک کنید تا بنشیند (بهتر است مصدوم دراز نکشد) با قرار دادن پتو یا بالش در پشت مصدوم او را به حالت نیمه نشسته به طوری که زانو هایش را خم کرده باشد، قرار دهید.
ـ جهت کمک به تنفس، پوشش های تنگ دور گردن، سینه و کمر را شل کرده، اطراف مصدوم را خلوت نمایید.
در صورت به همراه داشتن قرص زیر زبانی تری نیترو گلسیرین از او بخواهید که آن را زیر زبان خود قرار دهد. در صورت عدم رفع ناراحتی می توان تا سه باز با فواصل 5 دقیقه این دارو را مصرف کرد (با کنترل فشار خون).
توجه:
بسیاری از کسانی که آنژین صدری رنج می برند دارو های ویژه ایبه همراه دارند. یکی از این دارو ها تری نیترو گلسیرین است که به شکل حبه ی قرمز یا قرص سفید رنگ می باشد. این دارو با گشاد کردن عروق و خون رسانی بیشتر به عضله قلب سبب رفع درد می شود. تا رفع کامل درد بهتر است به مصدوم چیزی نخورانید.
-اگر درد مصدوم با مصرف قرص برطرف نشد و حتی در حالت استراحت نیز درد ادامه داشت، احتمال دارد که مصدوم دچار سکته ی قلبی شده و باید سریعاً او را به مرکزدرمانی برسانید.
ـ اگر مصدوم به دنبال حمله ی قلبی دچار ایست قلبی ـ تنفسی شد، عملیات احیا را شروع کنید.
دیدگاهتان را بنویسید