بیماری های متابولیک چیست؟
دوره تکنسین داروخانه : بیماری های متابولیکی – در ادامه مباحث قبلی در رابطه با بیماری هایی که یک تکنسین داروخانه باید با آنها آشنایی داشته باشد ، در این قسمت به بررسی بیماری های متابولیک می پردازیم .
بافت چربی:
بافت چربی نوعی بافت هم بند شل است که اغلب سلول های آن را سلول های چربی تشکیل می دهند.دو نوع بافت چربی در بدن دیده می شود .چربی سفید و چربی قهوه ای.
هر بافت مجموعه ای از سلول های تخصص یافته می باشد که کار معینی را انجام می دهند.بافت های بدن به ۴ دسته اصلی به نام های بافت پوششی ، بافت هم بند یا پیوندی، بافت عضلانی و بافت عصبی تقسیم بندی می گردند.بافت غصروفی ، بافت استخوانی ، بافت خون و بافت چربی بافت های هم بندی تخصص یافته محسوب می شوند .بافت هم بند به طوری که از نامش پیداست بافت ها و ارگان های مختلف را به یک دیگر می پیوندند.این بافت در زیر بافت پوششی و اطراف ارگان های مختلف به عنوان یک لایه پشتیبان عمل می نماید و به همین دلیل آن را بافت پشتیبان نیز می نامند.بافت هم بند از سه جزء اصلی تشکیل شده است:سلول ها، رشته ها وماده زمینه ای.
چربی سفید یا تک حفره ای :
چربی سفید یا تک حفره ای ، همان چربی معمولی است.چون در این نوع چربی ، چربی ذخیره شده در درون سلول ها به صورت قطره ای بزرگ و واحد است و حجم عمده سیتوپلاسم را اشغال می کند .سیتوپلاسم به صورت باریکه ای در محیط و هسته به صورت پهن و کناری دیده می شود.از طرف دیگر چون در این نوع چربی پس از حل شدن چربی ذخیره شده در درون سلول ها حفره واحد و بزرگی در درون سلول چربی ظاهر می گردد.این نوع چربی را چربی تک حفره ای می نامند.سلول های چربی توسط غشای پایه ظریفی احاطه شده و در حد فاصل مقدار کمی بافت هم بند شل حاوی عروق و اعصاب دیده می شود.
عمل چربی سفید :
چربی سفید در بدن به طور یکنواخت ذخیره نمیگردد. معمول ترین محل ذخیره آن ناحیه شکم، اطراف لگن و اطراف ارگان های داخلی است. در صورتی که پشت دست ها و پاها، ریه ، بافت عصبی مرکزی ، اندام های تناسلی ، بینی و گوش و پلک ها فاقد چربی هستند.چربی سفید محل ذخیره تری گلیسیرید ها می باشد که به عنوان ذخیره انرژی بدن به شمار می رود .در صورت نیاز بدن به انرژی نور اپینفرین مترشحه از انتهای اعصاب موجود در بافت چربی باعث فعال سازی آنزیم لیپاز درون سلولی و تجزیه چربی می گردد.اسید چرب وگلیسرول حاصل از تجریه چربی توسط خون به بافت های مورد نیاز منتقل می گردند.علاوه بر عمل فوق چربی به عنوان ضربه گیر در تطراف ارگان های مختلف و عایقی در مقابل سرما نیز عمل می کند.
سلول های چربی سفید :
سلول های چربی از سلول هایی به نام لیپوپلاست با آدیپوبلاست حاصل می شوند. تجمع چربی در درون آدیپوبلاست ها به صورت قطره ای کوچک شروع و سپس با به هم پیوستن آن ها قطره بزرگ و واحدی تشکیل و سلول دراین حالت به نام سلول چربی یا آدیپوبلاست نامیده می شود.
نقش چربی سفید در چاقی :
عقیده بر این است که سلول های چربی در اواخر دوره جنینی و دوره محدودی پس از تولد به وجود می آیند و پس از آن تعداد آن ها ثابت می ماند. بنابراین چاقی در اثر افزایش حجم سلول های چربی حاصل می شود نه افزایش تعداد آن ها. به همین دلیل تغذیه بیش از حد در دوران نوزادی در هفته های اول پس از تولد منجر به تشکیل تعداد زیادی سلول چربی خواهد شد که نتیجه آن مستعد ساختن فرد برای چاق شدن در بزرگ سالی می باشد
چربی قهوه ای یا چند حفره ای :
در چربی قهوه ای چون سلول ها حاوی تعداد زیادی میتوکندری می باشند.رنگ آن قهوه ای دیده می شود.در چربی قهوه ای چربی ذخیره شده در درون سلول ها به صورت قطرات کوچک و متعدد می باشد.بنابراین با حل شدن چربی صمن آماده سازی بافت حفرات متعددی در سلول ها ظاهر می گردد.به همین دلیل چربی قهوه ای را چربی چند حفره ای می نامند.
عمل چربی قهوه ای :
چربی قهوه ای بر خلاف چربی سفید محل ذخیره چربی نمی باشد .بلکه محلی برای تولید حرارت به وسیله چربی قهوه ای عقیده بر این است که به علت کاهش فسفوریلاسیون اکسیداتیو در میتوکندری ها، ATP کم تری تولید شده و قسمت عمده انرژی حاصل از تجزیه به صورت حرارت آزاد می گردد. حرارت تولید شده از طریق گرم کردن خون به همه نقاط بدن منتقل می شود.
: زمان تشکیل چربی قهوه ای
چربی قهوه ای برای اولین بار در حیوانات زمستان خواب شناسایی گردید و در انسان نیز در مرحله قبل از تولد از پنجمین ماه تکامل جنینی شروع به تشکیل می کند و پس از تولد به سرعت تحلیل رفته و در بالغین به طور محدود در ناحیه گردن و بالای تنه باقی می ماند.
سلول های چربی قهوه ای :
سلول های چربی قهوه ای از لیپوبلاست هایی حاصل می شوند که مستقل از لیپوبلاست های تولید کننده سلول های چربی سفید می باشند.در افراد بالغ تجمع بیش از حد چربی می تواند باعث شود که سلول های چربی قهوه ای ظاهری شبیه سلول های چربی سفید پیدا نمایند.با توجه به عملکرد چربی قهوه ای به نظر می رسد در افرادی که چربی قهوه ای به مقدار کافی وجود داشته باشد، احتمال چاق شدن ضعیف می باشد و بالعکس.
چاقی:
• چاقی یک بیماری مزمن است و مثل هر بیماری مزمن دیگری نیاز به زمان دارد.
•سعی کنید در درمان چاقی خود از دارو استفاده نکنید، چرا که دارو غذا نیست و در هر حال دارای عوارضی می باشد.
• در درمان چاقی خود هیچگاه عجله نداشته باشید ، یادتان باشد که رژیم غذایی با کاهش وزن تدریجی علاوه بر این که قابل تحمل تر است، عوارضی نداشته ، تقریبا غیر قابل بازگشت می باشد.
• چاقی با بسیاری از بیماری ها چه مستقیم و چه غیر مستقیم ارتباط دارد مانند هیپرتانسیون (افزایش فشار خون)، آترواسکلروز (سخت شدن جدار رگ ها)، بیماری های کبدی و صفراوی(بیشتر سنگ کیسه صفرا)، آرتریت ها از جمله آرتروز(استخوان های هر شخص برای وزن سلامت او طراحی شده است)، اختلالات تنفسی، نقرس، واریس، نازایی، مسمومیت حاملگی، هیرسوتیسم(پرمویی زنان)،چربی بالای خون ، فتق و از همه مهم تر احساس محرومیت اجتماعی و حقارت در چاقی های شدید.
•چاقی باعث کاهش عمر می شود.
• در درمان برخی از بیماری ها قبل از مصرف دارو رژیم غذایی داده می شود و چه بسا با رعایت رژیم غذایی نیازی به مصرف دارو نباشد .از جمله این بیماری ها می توان از افزایش فشار خون ، افزایش قند خون و افزایش چربی خون نام برد.
علل چاقی:
۱-فشار های درونی، استرس ها و افسردگی ها
۲-ثانویه به بیماری هایی از قبیل:هیپوتیروئیدیسم (کم کاری تیروئید)، اختلالات هیپوتالاموس و …
۳-مصرف بعضی داروها مثل داروهای ضد بارداری ، ضد افسردگی و ضد اضطراب و کورتون ها
۴-اختلال تغذیه ای
۵-ژنتیک :۳۰٪ علت چاقی ها را شامل می شود.
از تمامی این عوامل اختلال تغذیه ای و یا اگر بهتر گفته شود عادات بد غذایی از همه مهم تر است ، به طوری که اگر شخصی علاوه بر نیاز روزانه اش هر روز یک نان سوخاری که بسیار کالری کمی دارد اضافه بخورد ، بعد از ۲۰ سال پانزده کیلوگرم اضافه وزن پیدا خواهد کرد.
درمان چاقی:
درمان های چاقی به چهار دسته دارویی، استفاده از وسایل و شیوه های مخصوص، جراحی و رژیم درمانی تقسیم می شوند.
الف) درمان دارویی:
درمان دارویی به شرح زیر می باشد …
داروهای دیورتیک( ادرار آور):
که به سرعت با از دست رفتن آب بدن شخص دچار کاهش وزن ( دقت کنید کاهش وزن نه لاغر شدن) می شوند که از نظر علمی نه تنها صحیح نیست، بلکه خطرناک نیز می باشد. اکثر موسساتی که در تبلیغات خود کاهش وزن سریع را نوید می دهند از این روش استفاده می کنند.
داروهای هورمونی :
مثل داروهایی که باعث پرکاری غده تیروئید می شوند. این داروها نیز با افزایش کاتابولیسم باعث کاهش وزن و هم چنین لاغر شدن می شوند که این روش نیز به دلیل این که در روند طبیعی بدن اخلال ایجاد می کند ، از نظر علمی صحیح نبوده و خطرناک می باشد.
داروهای ملین:
این داروها با دفع مواد غذایی بدن و جلوگیری از جذب مواد باعث کاهش وزن می شوند که واضح است در دراز مدت باعث سوء تغذیه و کمبود بعضی مواد مورد نیاز بدن خواهند شد .ضمن اینکه خود نیز عوارضی از قبیل شکم درد و … دارند .این داروها همان گونه که از نامشان پیداست با کاهش دادن اشتهای شخص باعث کم خوردن و کاهش دریافت انرژی می شوند.عوارض آن ها بیشتر سوء تغذیه ، ریزش مو، ضعف و افسردگی می باشد. سرگروه این داروها که در ایران زیاد مصرف می شود فن فلورامین می باشد که از سال ۱۹۹۸ مصرف آن به دلیل ایجاد عوارض روی دریچه های قلب، در آمریکا ممنوع شده و از فارماکوپه آمریکا حذف شده است.
داروهایی که مانع جذب چربی می شوند:
این داروها که امروزه مورد مصرف زیادی پیدا کرده و تبلیغات زیادی در مورد آن انجام می شود با اتصال به چربی مواد غذایی مانع جذب آن ها می شود و بدین وسیله کالری کم تری به بدن می رسد. به دلیل این که در رژیم غذایی افراد ایرانی بر خلاف غربی ها مواد نشاسته ای بیشتر است ، مصرف آن ها کاملا موثر نبوده هم چنین این داروها بر خلاف تبلیغات انجام شده روی چربی بافت های بدن تاثیری ندارد.لذا فقط تا زمان مصرف موثر بوده ضمن اینکه به دلیل عدم جذب ویتامین های محلول در چربی مثل ویتامین E,D,A,K شخص دچار کمبود این ویتامین ها شده و هم چنین این داروها قیمت بالایی دارند.در حال حاضر تحقیقات روی این داروها انجام می شود که دارویی ساخته شود که روی چربی بافت بدن هم موثر باشد .اگر چنین دارویی ساخته شود جای تمامی رژیم های تغذیه ای را خواهد گرفت.
ب) استفاده از وسایل و شیوه های مخصوص:
عبارتند از :سونا، ترموتراپی(استفاده از گرمای موضعی) ، ماساژدرمانی، کمربند لاغری، طب سوزنی ، کرم ها ، پماد ها، گوشواره لاغری که همگی این ها از نظر علم پزشکی و تغذیه مورد قبول نمی باشند و همگی کمابیش باعث ایجاد عوارض می شوند.ضمنا بیشتر این راه ها به جای کاهش وزن یا لاغری فقط باعث کاهش سایز می شوند.
ج) درمان های جراحی:
در مورد چاقی های بسیار شدید انجام می شود.شامل برداشتن قسمت هایی از روده یا معده، بالون گذاری داخل معده برای کاهش حجم آن و برداشتن چربی زیر پوست شکم با ساکشن یا لیزر که همگی این ها به دلیل عوارض شدیدی که دارند زیاد مورد توجه نیستند.
د) رژیم درمانی:
آب درمانی:
یکی از روش های قدیمی است و بعد از پایان دوره به دلیل محرومیت شدید غذایی اختلالات گوارشی به همراه دارد.علاوه بر عوارض شدید جسمانی فقط برای مدت کوتاهی می تواند قابل تحمل باشد.
کاهش وزن از طریق ورزش:
ورزش یکی از روش های بسیار مناسب برای برخورداری از جسم سالم و وزن ایده آل است .کاهش وزن فقط از طریق ورزش مشکل و دشوار است چرا که مثلا برای کاهش یک کیلوگرم وزن باید ۲۰ ساعت پیاده روی کرد.
کاهش وزن از طریق رژیم غذایی:
حذف یک وعده غذایی مثل صبحانه یا شام از جمله این روش هاست که با حذف صبحانه فرد دچار افت قند خون طی روز و کاهش کارآیی روزانه و پرخاشگری شده و در ضمن در وعده های بعدی با پرخوری جبران می شود . ضمن اینکه سوء تغذیه نیز از عوارض آن است. بهترین شیوه در این مورد ، رژیم غذایی بر مبنای علمی آن است که در آن تمام مواد مورد نیاز بدن در رژیم غذایی تامین می شود.
کاهش وزن از طریق رژیم غذایی همراه با ورزش :
این روش بهترین و اصولی ترین روش برای کاهش وزن و داشتن وزن ایده آل است. در این روش از یک رژیم غذایی برنامه ریزی شده همراه با ورزش متعادل مانند پیاده روی استفاده می شود. این روش سلامت جسم و روح را به ارمغان می آورد و عوارضی مانند ریزش مو و چروکیدگی پوست و … را در پی نخواهد داشت. در طی رژیم باید عادات غذایی گذشته را ترک کنید و به عادات غذایی جدید انس بگیرید که این مهم ترین اصل در درمان چاقی است.
با توجه به موارد فوق بهترین و سالم ترین راه حل ارائه شده در مورد درمان چاقی این موارد می باشد:
۱. رژیم غذایی صحیح
۲.ورزش مناسب و کافی
۳.تغییر رفتار و اصلاح عادات بد غذایی
در هر رژیم غذایی صحیح باید این گروه های غذایی وجود داشته باشد: شیر و لبنیات، حبوبات و غلات ، میوه و سبزیجات ، گوشت