5 راه استعمال دارو به زبان ساده
در این مقاله می خواهیم 5 راه استعمال دارو را به تفسیر بیان کنیم. با ما همراه باشید.
استعمال داروها از راه های مختلفی انجام می گیرد. انتخاب راه استعمال دارو و مصرف آن، بستگی به نوع و مقدار و هم چنین زمان اثر دارو دارد و در مواردی که میسر باشد راه خوراکی همیشه ترجیح داده می شود.
۱- راه خوراکی
داروها را ممکن است به شکل مایع، گرد، قرص و کپسول از راه دهان مصرف نمود. داروها پس از ورود به دستگاه گوارش، در معده جذب می شوند با این وجود راه خوراکی برای بعضی از داروها مناسب نمی باشد. چنین داروهایی عبارتند از :
الف- داروهای پروتئینی که در شیره معده تجزیه می شوند.
ب-داروهایی که در دستگاه گوارش خوب جذب نمی شوند.
ج-داروهایی که به مخاط دستگاه گوارش آسیب می رسانند.
۲ – راه زبانی
معمولا به غیر از تعداد محدودی از داروها، بقیه از راه دهان جذب نمی گردند. داروهایی که در دهان جذب می شوند از طریق ورید زیرزبانی وارد سیستم عمومی گردش خون شده و اثر آن ها فورا ظاهر می شود مانند پرل های نیتروگلیسیرین که به طریق زیرزبانی برای تسکین دردهای آنژین قفسه صدری به کار می رود.
۳ – راه رکتوم
یک راه استعمال دارو، راه راکتوم است. بعضی از داروها به صورت شیاف و یا تنقیه از راه رکتوم مصرف می شوند.
۴ – راه های تزریقی
داروها را می توان از راه های مختلف تزریقی وارد سیستم گردش خون نمود این راه ها عبارتند از :
۴-۱- راه داخل پوستی:
در تزریق داخل پوستی، دارو بین لایه های پوست تزریق می شود. این روش بیشتر برای تست های پوستی با آنتی ژن ها به کار برده می شود ومعمولا بیشتر از ۰/۵ سانتی متر مکعب تزریق نمی شود.
۴-۲-راه زیر پوستی:
در این روش دارو در فضای چربی زیر پوست بازو و یا سطح داخلی ران تزریق می گردد.
۳-۴-راه داخل عضلانی:
یک راه استعمال دارو روش تزریق است که دارو از این طریق زودتر از راه زیر پوستی جذب می شود زیرا در عضلات عروق بیشتری وجود دارد. در صورتی که بخواهند اثر دارو فورا ظاهر شود و ضمنا نتوان آن را از راه وریدی تزریق نمود از راه عضلانی تزریق می گردد.
۴-۴- راه داخل وریدی:
داروی تزریق شده از راه ورید به سرعت در تمام بدن منتشر می شود و آثار آن آشکار می گردد. تزریق مقادیر زیاد مایع در ورید را انفوزیون (Infusion) می نامند. معمولا الکترولیت ها، محلول گلوکز و محلول های غذایی را به طریق انفوزیون وریدی تزریق می نمایند.
۵-۴- راه داخل شریانی:
برای اینکه دارویی مستقیما به عضو مورد نظربرسد آن را در شریان مربوطه تزریق می نمایند. این روش برای تزریق داروها به داخل غدد سرطانی و یا آنژیوگرافی به کار می رود ولی معمولا برای تزریقات عمومی داروها مورد استفاده قرار نمی گیرد.
۶-۴- راه داخل نخاعی:
مواد حاجب برای رادیوگرافی های نخاعی و یا مواد بی حس کننده از راه تزریق داخل نخاع به کار برده می شوند.
۵- استعمال موضعی دارو ها
استعمال موضعی داروها در قسمت های مختلف بدن انجام می گیرد.
۵-۱- پوست :
داروهای مایع، لوسیون ها یا محلول های الکلی مانند تنطور ها را می توان روی پوست به صورت پاشیدنی یا مالیدنی مصرف نمود. معمولا این دارو ها فقط در محل مصرف شده اثر می نماید (اور موضعی). در واقع چون قسمت اعظم ساختمان سلول های پوست از چربی و کلسترول تشکیل شده است مواد محلول در آب را به خود جذب نمی کند و فقط داروهایی از پوست عبور کرده و جذب می شوند که محلول در چربی باشند بنابراین پوست یکی از راه های موثر برای استعمال موضعی دارو ها می باشد. ماساژ پوست و یا شستشو با صابون قبل از استعمال دارو موجب تسهیل جذب دارو می شود. بعضی دارو ها از راه پوست جذب می شود که ممکن است دارای اثر موضعی و یا عمومی باشد مانند پماد های استروئیدی .
۵-۲- مخاط ها :
یک راه استعمال دارو به روش استعمال موضعی داروهایی هستد که از راه استنشاق وارد بینی ، گلو و ریه می شوند از مخاط آن ها جذب می گردند. مخاط بینی با عروق فراوانی که دارد داروها را به سرعت جذب می کند.
داروهای بیهوش کننده عمومی که جزو دسته استعمال موضعی دارو ها قرار دارند به شکل گاز، مایعات و یا میکرو کریستال های دارویی به صورت آئروسل به کمک هوا و یا اکسیژن وارد مجرای تنفسی شده و از مخاط ریه ها که سطحی حدود ۸۰ الی ۱۰۰ متر مربع دارد جذب و اثر آن ها به سرعت ظاهر می شود.
راه دیگر برای اثر دادن دارو روی مخاط ها، شستشوی آن ها با محلول های دارویی است مانند محلول های دارویی که برای شستشوی دهان و یا به صورت غرغره برای ضد عفونی مخاط دهان و گلو به کار می رود و همچنین داروهایی که در چشم، گوش و بینی چکانده می شوند از مخاط آن ها جذب و اثرشان ظاهر می گردد.
موارد زیر را در رابطه با داروها باید مدنظر قرار داد
دسته بندی به شرح زیر می باشد:
۱- نام دارو:
نام دارو که طبعا بر اساس نام پذیرفته شده ژنریک است که در مجامع بین المللی مورد قبول قرار گرفته است و در آن نام درج شده بر روی بسته بندی دارو که به صورت ژنریک نوشته شده است در کتاب مندرج است.
۲-خاصیت درمانی:
خاصیت درمانی که نشانگر گروه دارویی یا اثر درمانی است که از میان چندین خاصیت مختلف دارو، مهم ترین یا مشهور ترین اثر آن نوشته شده است.
۳-فرمول:
در این قسمت فرمول دارو به صورت گسترده همراه با فرمول خام دارو نگاشته می شود که در این مورد فرمول BASE دارو بدون در نظر گرفتن ملح کاتیونی، آنیونی، اسیدی و یا فلزی دارو نوشته شده است و در صورتی که دارو از چند جز ترکیبی تشکیل شده باشد اجزا مختلف با علامت «+» پشت سر هم نگاشته شده است.
۴-مکانیسم اثر:
بیانگر چگونگی و نحوه اثر دارو در بدن طبق اطلاعات موجود و یا حتی فرضیه های ارائه شده در مجامع علمی می باشد که در مورد بعضی از دارو ها مشخص و مسجل و در مورد بعضی دیگر در حد حدس و گمان است که با عبارت “به نظر می رسد” و یا “احتمالا” شروع می شود .
۵-فارماکوکینتیک:
این تیتر چگونگی انتشار دارو در بدن ، پیوند آن با پروتئین های پلاسما، نیمه عمر، زمان لازم برای شروع اثر، زمان رسیدن به حداکثر غلظت خونی، طول مدت اثر و به طور کلی چگونگی سیر اثر دارو در بدن را بیان می کند. زمان های ارائه شده در این تیتر قطعی نیستند و به طور تقریبی ارائه شده اند. به طور کلی فارماکوکیتینگ یک دارو اثر بیمار بر روی همان داروست.
۶-موارد استعمال:
موارد استعمال که تحت عنوان مهم ترین موارد مصرف دارو بر اساس اطلاعات موجود و نیز با توجه به اشکال دارویی فرآورده های موجود با نظام دارویی ایران بیان گردیده است.
۷-متابولیسم:
سوخت و ساز دارو در بدن را بیان می کند. اکثر داروها محلول در آب هستند و قبل از دفع از طریق مدفوع و یا ادرار بایستی به ترکیبات بیشتر محلول در آب متابولیزه شوند. مهم ترین محل متابولیسم دارو ها در بدن کبد است.
۸- جذب:
محل و چگونگی ورود دارو به خون را مشخص می کند. اگرچه دارو می تواند در سرتاسر دستگاه گوارش جذب شود ولیکن تمام دارو ها بیشتر در قسمت فوقانی روده کوچک به واسطه سطح فوق العاده زیاد آن، جذب می شوند.
۹-دفع:
نحوه رانده شدن دارو از بدن به بیرون از آن را توضیح می دهد. داروها و متابولیت های آن ها به مقدار زیادی از طریق مکانیسم گلومرولی و توبولار دفع می شوند و سرعت دفع کلیوی آن ها نیز بستگی به غلظت پلاسمایی، اندازه ملکولی و سرعت فیلتراسیون گلومرولی دارند. باید در نظر داشت که تیتر های ۷،۸،۹ جزئی از فارماکوکینیتینگ داروست که به علت اهمیت و قابلیت درک بیشتر در تیتر های مجزا مورد بحث قرار گرفته اند.
۱۰- مقدار مصرف:
این عنوان از نحوه استفاده و چگونگی مصرف و دوز دارو صحبت می کند و در صورتی که دارو به دو یا چند شکل متفاوت وجود داشته باشد و یا به طور مشترک نزد نوزادان، خرد سالان و یا بزرگسالان مصرف داشته باشد دوز آن نزد هر یک از این گروه های سنی به طور جداگانه شرح داده شده است.
۱۱-حساسیت متقابل:
افراد حساس به یک دارو به کلیه داروهای قرار گرفته شده در آن گروه دارویی حساسیت دارند که تحت عنوان حساسیت متقابل شرح داده شده است.
۱۲-موارد منع استعمال:
در این تیتر، مواردی که مصرف دارو غیر مجاز است و استفاده از آن موجب وخیم شدن حال بیمار می گردد توضیح داده شده است.
۱۳- عوارض جانبی:
طبعا هر دارویی با اثر بر روی یک ارگانیسم احتمالا عضو دیگر را تحت تاثیر قرار می دهد که گاهی اوقات این عوارض ثانویه مطلوب بوده و گاها جزء موارد استعمال دارو در می آید ( مانند سیپروهپتادین) و یا حتی مورد استعمال اصلی دارو را تحت الشعاع قرار می دهند (مانند ماینوکسیدیل)
ولی باید توجه داشت که در اکثر موارد این عوارض نامطلوب هستند. در مورد بعضی از داروها این عوارض به دو دسته عوارض شایع و عوارض کم تر شایع به تفصیل شرح داده شده است.
۱۴- احتیاطات:
شرایط بالینی غیر معمول یا خطراتی که تجویز دارو نزد بعضی از بیماران تحت شرایط خاص ایجاد می کند و خطراتی که مصرف دارو نزد بعضی از بیماران در بر دارد و نیز آزمایشات و اقداماتی که در وضعیت بیمار اثر دارد در این قسمت توضیح داده شده است.
۱۵- مصرف در بارداری:
از زمان مصرف قرص ضد بارداری “تالیدومید” و عوارض ناخواسته آن نزد نوزادان تازه تولد یافته بحث “ تراتوژن” در فارماکولوژی مورد توجه خاص قرار گرفت. امروزه داروها را از نظر مصرف در حاملگی به صورت A-B-C-D-X طبقه بندی می نمایند که داروهای گروه A کاملا مجاز و داروهای گروه X کاملا غیر مجاز می باشند . بقیه داروهای قرار گرفته در بین این دو دسته بر طبق شرایط بیمار حامله ارزیابی و مصرف می شوند.
۱۶- مصرف در شیر دهی:
تغذیه نوزاد از شیر مادر به علت ترشح کم و بیش دارو در شیر تبعاتی به همراه دارد که بالطبع اثرات دارو در بدن نوزاد از مهم ترین بازتاب های مصرف دارو در دوران شیردهی است.
۱۷- تداخل دارویی:
گاهی بیمار در یک برهه زمانی نیازمند به دریافت دو دارو با اثرات فارماکولوژیکی متفاوت است که یکی بر روی دیگری اثر کرده و باعث کاهش یا افزایش اثر یا جذب و … داروی دیگر می شود.
۱۸-مصرف در نوزادان:
مصرف دارو نزد کودکان به علت حساس بودن سن باید با دقت خاصی همراه باشد (نوزاد به گروه سنی پیش از دو سال اطلاق می گردد).
۱۹-مصرف در خردسالان:
خردسالان به گروه سنی دبستانی اطلاق می گردد که به هر حال مصرف دارو در این گروه با نوزادان و بزرگسالان متفاوت است. به طور معمول دوز دارو در این گروه نصف مقدار افراد بالغ است.
۲۰-نگهداری:
شرایط نگهداری دارو ها یکسان نیستند برخی در یخچال، بعضی در حرارت پایین و تعدادی دیگر در حرارت معمولی باید نگهداری شوند و به طور خلاصه چگونگی نگهداری دارو از زمان خروج از کارخانه تا زمان مصرف دارو در این قسمت بیان می شود.
۲۱-درمان مسمومیت:
مصرف بیش از حد یک دارو به طور عمدی یا سهوی سبب مسمومیت با آن دارو می شود که در این ردیف به طور اختصار نحوه برخورد با مسموم و چگونگی درمان مسمومیت شرح داده می شود .
۲۲- اشکال دارویی:
نشانگر اشکالی از داروست که در نظام دارویی ژنریک ایران وجود دارد و به عنوان راهنمایی برای کلیه دست اندرکاران پزشکی عمل می کند.
در مورد داروهایی که به صورت بسته بندی خاصی عرضه نمی شوند مانند ایکتیول ، پروپلین گلیکول یا اسید سالیسیلیک و … که دوز و نحوه مصرف آن توسط پزشک تعیین و توسط داروساز در داروخانه تهیه می شود، تحت عنوان “الک پودر، محلول یا مایع” بیان می شود .
۲۳-نام تجاری دارو:
همان گونه که در ابتدای پیش گفتار بیان گردید یک دارو با نام ژنریک ممکن است به وسیله کارخانجات مختلف داروسازی با اسامی گوناگون به بازار عرضه گردد که در این قسمت مشهورترین نام تجارتی دارو آورده شده که البته در مورد بعضی از داروها نام تجارتی دارو ممکن است در ایران شهره باشد نه در تمام دنیا و بالعکس.
دیدگاهتان را بنویسید